Heilige Martinus van Tours, bisschop
(gedachtenis)

Martinus werd omstreeks 316 uit heidense ouders in Sabaria (Pannonië) (Hongarije) geboren. Als soldaat ontving hij het doopsel. Later stichtte hij een klooster te Ligugé bij Poitiers, waar hij onder leiding van de heilige Hilarius als monnik leefde. Toen hij priester was geworden, werd hij tot bisschop van Tours gekozen. Hij was het voorbeeld van een goede herder, stichtte nog andere kloosters, onderrichtte zijn priesters en verkondigde het Evangelie aan de armen. Hij stierf in 397 Candes (bij Tours).
Grondlegger van het christendom in Frankrijk.
St. Maarten, zoon van een Romeins magistraat, kwam als ruiter naar Gallië. Beroemd is het verhaal dat hij nog voor zijn bekering te paard Amiens binnenrijdend een arme man de helft van zijn mantel gaf: 's nachts verscheen Christus aan hem, gekleed in dat stuk mantel. Ondermeer door dit voorval werd Martinus het symbool van de naastenliefde. Hij bekeerde zich en werd als 18 jarige gedoopt, verliet in 356 het leger, werd een leerling van St. Hilarius van Poitiers en kluizenaar in Ligugé bij Poitiers. Hier verrees in 361 het eerste Franse klooster (St. Martin). In 371 werd hij tot bisschop van Tours gekozen, als opvolger van Litorius (337-371) en stichtte ca 375 bij Tours een - nu vervallen - klooster in het huidige Marmoutiers. Samen met St. Germanus van Auxerre werodt hij beschouwd als stichter van de coenobische gemeenschappen in Gallië. Hij kon demonen uitdrijven, herkende de duivel altijd, ongeacht in welke gedaante deze zich voordeed, genas zieken en wekte een meisje tot leven. De strengheid van zijn leer leidde tot jaloezie. Martinus, apostel van Europa en een volkheilige die armoede verkoos boven de luxe van een bisschoppelijk paleis, is de populairste heilige van Frankrijk: er zijn 485 gehuchten en dorpen en ruim 3600 parochiekerken met zijn naam. Ook de oudste kerken in Nederland zijn aan hem gewijd. St. Willibrordus maakte de in de 5e eeuw door missionerende Franken te Utrecht gebouwde St. Maarten tot bisschopskerk. In de stad Groningen staan de Martinikerk en -toren. Hij wordt samen met Antonius de Grote beschouwd als de eerste heilige niet-martelaar. De priester St. Sulpicius Severus beschreef zijn leven in Vita S. Martini, later in verzen bewerkt door St. Venantius Fortunatus. Zijn feest duurde vroeger niet één dag, maar een octaaf. Nu valt het veertig dagen voor Kerstmis. Om voor deze "magere" dagen iets in de maag te hebben nuttigt men in Duitsland en elders gans. Vanaf 480 liet St. Perpetuus van Tours op zijn feestdag de advent, St. Maartensvasten, beginnen. Volgens de St. Maartensstijl begon op deze dag het nieuwe jaar en luidde zij het begin van het carnaval in, met Martinus als beschermheilige van bekeerde dronkaards. In Frankrijk is de St. Martinusbasiliek in Tours, waar paus Johannes Paulus II in 1996 Martinus'graf bezocht, een nationaal monument en legde men tot 1940 graag een verband tussen de wapenstilstand in de Eerste Wereldoorlog (11 november 1918) en de feestdag van Martinus (de dag van zijn begrafenis). Hij kreeg in zijn legenden evenals St. Nicolaas van Myra elementen van Wodan in de schoenen geschoven, waaronder een witte schimmel en gebruiken rondom de gans. In Nederland en België zijn er nog steeds St. Maartensoptochten en St. Maartensvuren. Op de dag van zijn translatie en op zijn sterfdag werden in veel plaatsen Maartenskermissen gehouden. Omdat tot 1969 op 11 november Martinus van Tours werd gevierd en op 12 november paus Martinus I, kon men toen zeggen: 'vandaag is St. Marten en morgen St Kruk'. Hij behoort tot de Ontginningsheiligen, de Vuurheiligen en de Suikerheiligen.

Patr. van Frankrijk, Hongarije, Altdorf, Amberg, Amiens, Avignon, Beuron, Biberach, Bingen, Bolsward, Braga, Burgenland, Castiglione, Chur, Colmar, Düren, Erfurt, Ettlingen, Geldern, Genk, de stad Groningen, Heiligenstadt (bij Göttingen), Idstein, Iepers, Kaiserslautern, Kassel, Kleve, Landshut, Leutkirch, Lucca, Magdeburg, Mainz, Memmingen, Montserrat, Northumberland, Parijs, Piacenza, Salzburg, Saint-Omer, Sint-Maarten (eiland), St. Maarten (Harenkarspel), St. Maartensdijk (Tholen), Sneek, Schwyz (kanton), St. Martens-Bodegem, St. Martens-Latem, St. Martens Lennik, St. Martens Leerne, St. Martens Lierde, St. Martens-Voeren, Tours, Unterwalden, Uri, Utrecht, Worms;
patroon van aardewerkfabriekanten, alcoholbestrijders, bedelaars, bekeerde dronkaards, bezembinders, borstelmakers, groothandelaren, herbergiers, herders, hoefsmeden, hotelhouders, kleermakers, kuipers, lakenhandelaren, leerlooiers, militairen, molenaars, omroepers, pantserhemdmakers, ruiters, soldaten, venters, zwakke weg gebruikers, wevers, wapensmeden, wijnbouwers, patroon van de cavalerie, katholieke legers, aangeroepen tegen alcoholisme, bedplassen, huiduitslag, koorts, pokken, roos en wolf, tegen slangen en wormen, schutspatroon van ganzen, paarden, huisdieren in het algemeen, vee; aangeroepen voor vruchtbaarheid in het algemeen en van de velden in het bijzonder en voor het verkrijgen van rijkdom.

Attr. als ridder op een wit paard (winter'/ in zaaitijd een bruin paard; gezeten te paard, snijdt met zijn zwaard zijn mantel in tweeën en geeft een stuk aan een bedelaar; als bisschop met mijter, kruis; boek; gans; met aardbol of hostie van vuur (die verscheen als hij de mis las); zieken genezend of doden opwekkend.

Icon. afgebeeld als bisschop met als individuele attributen een bedelaar en een gans of een bokaal. Bij de scène van de manteldeling zit hij als legionair meestal te paard. De mantelscène wordt ook in de krul van zijn staf afgebeeld, ook afgodsbeelden verbrijzelend. De twee honden die soms aan zijn voeten liggen en zijn staf likken, verwijzen naar een legende die luidt dat martinus een haas redde van zijn achtervolgende honden. In het oosten komen afbeeldingen van Martinus overigens zeer zelden voor. Scènes door de keizer opgeroepen voor militaire dienst, deelt zijn mantel met een bedelaar; droomvisioen waarin hij Christus ziet die gekleed gaat in de halve mantel die hij de bedelaar gaf, laat zich door de keizer uit de militaire dienst ontslaan door te vechten met het crucifix, doop, wijding tot acoliet door St. Hilarius van Poitiers, bekeert de rovers die hem overvallen, bedwingt de duivel, wekt een slaaf die zich had opgehangen tot leven, sticht een klooster, bisschopswijding, ontdekt het valselijk vereerde graf van een rover, wekt keizer Valentinianus tot leven, kust een leproos, op weg naar de kerk volgt een bedelaar hem. Hij geeft hem zijn eigen kleding. Tijdens de mis verschijnt een bal van vuur, ten teken van zijn hartstochtelijke liefdadigheid. Martinus, die zelf oude, veel te kleine kleding draagt, krijgt tijdens de mis op wonderbaarlijke wijze lange mouwen aan zijn gewaad, Madonna verschijnt samen met St. Thecla, St. Agnes, soms ook met St. Petrus en St. Paulus aan hem, bij Maximus aan tafel, herkent de duivel in de koeienhuid en verslaat hem, wijdt St. Florentinus, samen met zijn opvolger Brictius, voorspelling van zijn dood, dood en begrafenis. St. Ambrosius van Milaan is aanwezig, strijd tussen Tours en Poitiers om zijn relieken, relieken naar Tours gebracht.